Kuvvet ve Hareket ünitesini başlıca şu başlıklar altında toplayabiliriz:
- Sarmal Yayları Tanıyalım
- İş ve Enerji
- Enerji Türleri ve Dönüşümleri
- Hayatımızı Kolaylaştıran Buluşlar: Basit Makineler
- Enerji ve Sürtünme Kuvveti (fenokulu.net)
Burada videolu konu anlatımı mevcut:
Örneğin, giydiğimiz bazı tişört ve çoraplar esnektir. Onları, giyebilmek için gereriz. Çıkardığımızda ise bu giysiler, ilk şekillerine döner. Oyun hamuru ve cam macunu gibi maddeler esnek değildir. Onlara kuvvet uyguladığımızda şekillerini değiştirebiliriz. Fakat uyguladığımız kuvvet ortadan kalktığında bu maddeler eski hâllerine dönmezler. Yay gibi cisimler esnektir. Gererek ya da sıkıştırarak onların şekillerini değiştirebiliriz. Uyguladığımız kuvveti ortadan kaldırdığımızda ise yay eski hâline döner.  Yayın Oluşturduğu Kuvvet  Bir yaya uygulanan kuvvetin büyüklüğü, yayın gerilmesini veya sıkışmasını nasıl etkiler? Yandaki şekle baktığınızda iki kat büyük kuvvetin yayın iki kat, üç kat büyük kuvvetin de yayın üç kat uzamasını sağladığını fark ettiniz mi? Bir cismi, yayın ucuna astığımızda cismin ağırlığından dolayı yay uzar. Fakat yay da asılı olduğu cisme yukarı doğru bir kuvvet uygular. Bu yüzden cisim asıldıktan sonra, yayın ucu bir müddet aşağı ve yukarı hareket eder ve bir süre sonra durur. Bu durumda cismin ağırlığı ile yayda oluşan kuvvet dengede olur. Yandaki şekilde görüldüğü gibi, cismi yaydan ayırdığımızda yayın ucu yukarı doğru hareket eder. Eğer yayın ucundan ayırdığımız cisim daha ağır olursa yay yukarı doğru daha hızlı hareket eder. Bu durum yayın, kendisini geren cisme, eşit büyüklükte ve zıt yönde bir kuvvet uyguladığını gösterir. Acaba, bir yaya çok büyük bir kuvvet uygularsak ne olur? Yaya gereğinden fazla kuvvet uygulandığında yay, esneklik özelliğini kaybeder ve eski hâline dönemez. Yapımında yay kullanılan aletler tasarlanırken yay ile bu yaya uygulanacak kuvvetin uygun özellikte olmasına dikkat edilir. Bir cismin ağırlığını ölçmek için dinamometre (yaylı el kantarı) kullanıldığını öğrenmiştik. Yandaki fotoğrafta görüldüğü gibi bir elmayı dinamometreye astığımızda elmanın ağırlığı dinamometrenin içindeki yayı uzatır. Eğer aynı dinamometreye bir paket elma asarsak yay bu kez daha fazla uzar. Çünkü bir paket elmanın ağırlığı daha fazladır. Kuvvet biriminin Newton (Nivton) olduğunu ve “N” ile gösterildiğini biliyoruz. Newton biriminin kullanılışını şu şekilde örneklendirebiliriz: 
Söz gelişi 100 g’lık bir çikolatanın ağırlığı yaklaşık 1N iken 1 kg’lık şeker paketinin ağırlığı yaklaşık 10N’dur. Aşağıdaki resimde de görüldüğü gibi ağırlık ölçmek için kullanılan dinamometreler farklı şekillerde tasarlanır. Yaylarının inceliğinden ya da kalınlığından bu dinamometrelerin farklı ağırlıktaki cisimleri ölçmek için yapıldıklarını anlayabiliriz. Örneğin, ince yaydan yapılan bir dinamometre 0 – 1 N arasında ölçüm yaparken kalın yaydan yapılanı 0 – 10 N arasında ölçüm yapabilir. Aşağıdaki resimlerden de anlaşılacağı gibi, yaylar birçok alette kullanılır. Yayların bu aletlerde hangi amaçlarla kullanılmış olduklarını açıklayalım. Yapımında yay kullanılan aletlere çevremizden başka örnekler verelim.
Fen bilimleriyle uğraşan bilim insanları için ölçme çok önemlidir. Bilim insanları yaptıkları gözlem ve araştırmalarını, uygun ölçme araçlarını kullanarak anlamlı hâle getirirler. Örneğin, bir mühendis metre ve gönye gibi araçları kullanırken bir doktor da hastasının ateşini ölçmek için termometreden yararlanır. Gözlem ve ölçümlerin sonucunda elde edilen veriler, yorumlanarak değişkenler arasındaki muhtemel ilişkiler belirlenir. Elde edilen veriler tablo, grafik, resim, çizim ve yazılı metin gibi çeşitli yöntemlerle kaydedilir. fiimdi bir lastiğe ya da yaya farklı büyüklükteki ağırlıkları asarak bir dinamometre yapmaya ne dersiniz? Lastikteki uzama miktarı uygulanan kuvvet ile doğru orantılıdır. Yani bir lastik ya da yaya uygulanan kuvvet ne kadar artırılırsa uzama miktarı da aynı oranda artar. Günlük hayatta kullandığımız el kantarı, baskül gibi tartı araçları yayların bu özelliğine göre ölçüm yapar. Ancak uygulanan kuvvetin artırılması sonucunda lastiğin kopabileceğini veya yayın esnekliğini yitirebileceğini ve uzamanın kalıcı hâle gelebileceğini dikkate almak gerekir.
Önemli Not:
*Esneklik potansiyel enerjisi sıkıştırma veya gerilme miktarına ve maddenin esneklik özelliğine bağlıdır.
*Her yayın esneklik potansiyel enerjisi farklıdır. Bu enerji yayın esnekliği , sertliği , yapıldığı maddenin cinsine ve yayın helozon sayısına bağlıdır.
*Esnekliğini kaybeden bir yay eski haline dönemez.
(http://www.fenokulu.net/portal/Sayfa.php?Git=KonuKategorileri&Sayfa=KonuBaslikListesi&baslikid=35&KonuID=152)
YAYLARI TANIYALIM
1- Kuvvet 2- Kuvvet Birimleri 3- Esnek Cisim ve Esneklik 4- Yaylar ve Özellikleri 5- Yayların Oluşturduğu Kuvvetler 6- Kuvvetin (Veya Ağırlığın) Ölçülmesi (Dinamometre ve Özellikleri) 7- Ağırlık KUVVET VE HAREKET A- YAYLARI TANIYALIM : 1- Kuvvet : Duran bir cismi harekete geçiren, hareket halindeki cismi durduran, cismin doğrultusunu, yönünü, şeklini ve hızını değiştirebilen her türlü etkiye kuvvet denir. Kuvvet gözle görülemez, kuvvetin sadece etkileri gözlenip ölçülebilir. Kuvvet dinamometre ile ölçülür. Kuvvet; • Duran bir cismi harekete geçirebilir. • Hareket halindeki cismi durdurabilir. • Hareket halindeki cisimleri hızlandırabilir veya yavaşlatabilir yani hızını değiştirebilir. • Cisimlerin doğrultusunu, yönünü ve şeklini değiştirebilir. Kuvvetler, etkilerine göre farklı çeşitlerde olabilir. Kuvvetler genel olarak temas gerektiren kuvvetler (itme kuvveti, çekme kuvveti, kas kuvveti, rüzgâr kuvveti, kaldırma kuvveti, sürtünme kuvveti, buhar kuvveti) ve temas gerektirmeyen kuvvetler (magnetik alan kuvveti, yer çekimi kuvveti, elektriksel çekim kuvveti, elektriksel itme kuvveti) olarak iki grupta incelenir. Kuvvet ile gösterilir ve vektörel büyüklüktür. Kuvvet gözle görülemez, kuvvetin sadece etkileri gözlenip ölçülebilir. Kuvvet, yönlü doğru parçaları ile (ok işareti ile) gösterilir. Kuvveti göstermek için kullanılan okun yönü, kuvvetin yönünü, büyüklüğü ise kuvvetin büyüklüğünü gösterir. Kuvvetin gösterilebilmesi için 4 elemanının bilinmesi gerekir. Bunlar; 1- Kuvvetin uygulama noktası, 2- Kuvvetin doğrultusu, 3- Kuvvetin yönü, 4- Kuvvetin büyüklüğü (şiddeti) dür.
Uygulama Noktası Yönü
Doğrultusu (d)
A Büyüklüğü B (Şiddeti) Kuvvetin Elemanları : 1- Uygulama Noktası : Kuvvetin cisme etki ettiği noktadır. A Noktası 2- Yönü : Kuvvetin cismi hareket ettirdiği yöndür. A’ dan B’ ye doğru. 3- Büyüklüğü (Şiddeti) : Kuvvetin cisme etki edebilme gücüdür. doğru parçasının uzunluğu. 4- Doğrultusu : Kuvvetin etkisini gösterebildiği doğrultudur. AB doğrultusu. 2- Kuvvet Birimleri : SI CGS Kuvvet → → Newton (N) → Dyn → Kilogram-Kuvvet (kg-f) → Gram-Kuvvet (gr-f) • 1N = 1.105 dyn 1dyn = 1.10-5 N • 1 kg-f = 1000 gr-f 1 gr-f = 1/1000 kg-f • 1 kg-f = 9,8 N 1 kg-f ≈ 10 N 1 N = 1/9,8 kg-f • 1 kg-f = 980000 dyn 1 kg-f ≈ 1.106 dyn 1dyn = 1/980000 kg-f • 1 N = 98 gr-f 1 N ≈ 100 gr-f • 1 Newton : 100 gramlık kütleye etki eden yer çekimi kuvvetinin büyüklüğü yani ağırlığıdır. • 1 kg-f : 1 kilogramlık kütleye etki eden yer çekimi kuvvetinin büyüklüğü yani ağırlığıdır. • 1 gr-f : 1 gramlık kütleye etki eden yer çekimi kuvvetinin büyüklüğü yani ağırlığıdır. 1. Etkinlik : Neler Öğrenmiştik? (Çalışma Kitabı – 42) Amaç : 4, 5 ve 6. sınıflarda öğrenilen konuların hatırlanmasının sağlanması. Yapılacaklar : • Sorular cevapları etkinlikteki boşluklara yazılır. • Öğrencilerin kitapları birbiriyle değiştirilir. • Doğru cevaplar tahtaya yazılır ve cevaplar kontrol edilir. • Doğru ve yanlış cevaplar ile ilgili bilgi ve fikirler kontrol edilir ve böylece ön bilgilerdeki eksiklikler giderilir. 2. Etkinlik : Nereden, Nereye, Nasıl Geldim? (Çalışma Kitabı – 42–11) Amaç : Öğrencilerin ünitenin başındaki ve sonundaki durumlarını karşılaştırarak kendilerini değerlendirmelerini sağlamak. Ayrıca ünite ile ilgili ön bilgilerini hatırlayarak bu ünitede ne öğrenmek istediklerini ve öğrenmek istediklerine nasıl ulaşacaklarını belirlemek. Yapılacaklar : • Çalışma kitabının 11. sayfasındaki 2. etkinlikteki tablo kullanılır. • Çizelgenin 1. bölümündeki sorular üniteye başlamadan cevaplandırılır. • Ünitenin işlenişi sırasında neyi, ne kadar öğrendiklerinin farkına varmaları için 2. bölümdeki sorular cevaplandırılır. 1.Alternatif Etkinlik : Hangisi Daha Ağır? (Öğretmen Kitabı – 67) Amaç : Verilen malzemelerle bir cimin ağırlığının ölçülüp ölçülemeyeceğine karar verilmesinin sağlanması. Yapılacaklar : • İki sepet, bir tahta metre, yay ve ip kullanılarak taşların hangisinin ağırlığının fazla olduğu bulunmaya çalışılır. • Yayın ucuna bağlanan cismin yayı uzatması ve ağırlık arttığında yayın daha fazla uzayacağı bilgisinden yola çıkılarak taşların ağırlıkları ölçülebilir. • Malzemeler kullanılarak eşit kollu terazi de yapılabilir fakat yaptırılmamalıdır. 3- Esnek Cisim ve Esneklik : Bir cisme kuvvet uygulandığında cisim şekil değiştiriyorsa, kuvvetin etkisi ortadan kalkınca cisim tekrar eski haline geri dönebiliyorsa böyle cisimlere esnek cisim, bu olaya da esneklik denir. Lastik, çelik şerit, yay, lastik top, çorap, tişört esnek cisimlerdir. Oyun hamuru, cam macunu, sıvılar esnek olmayan cisimlerdir. Esnek cisimlerin esneklik özelliğini gösterebildiği sınıra esneklik sınırı denir. Esnek cisimlere esneklik sınırını aşacak şekilde kuvvet uygulanırsa esnek cisimlerin esneklik özelliği bozulur ve eski hallerine geri dönemezler. 4- Yaylar ve Özellikleri : Yaylar esnek cisimlerdir. Yayların şeklinin değiştirilmesi yani gerilmesi veya sıkıştırılması için kuvvet uygulanması gerekir. Yayların şeklinin değiştirilmesi için uygulanan kuvvetler germe ve sıkıştırma kuvvetleridir. Yaylara uygulanan kuvvetler ortadan kalktığında yaylar eski haline yani denge durumuna geri dönerler. Günlük hayatta kullanılan yayların esneklik özelliği farklıdır. Farklı kalınlıkta ve uzunluktaki yaylar farklı esneklik özelliğine sahiptir. (Amortisörlerdeki yaylar kalın ve sert, kalemdeki yay ince ve yumuşaktır).  F → Yaya uygulanan germe veya sıkıştırma kuvveti k → Yayın yapıldığı maddeye bağlı olan yay sabiti x → Yaydaki gerilme (uzama) veya sıkışma miktarı • k yay sabiti ile yayın esnekliği ve hassaslığı doğru orantılıdır. • Yaydaki gerilme (uzama) veya sıkışma miktarı, yaya uygulanan germe veya çekme kuvveti ile doğru orantılıdır.
F = k . x 5- Yayların Oluşturduğu Kuvvetler : Bir yaya germe veya sıkıştırma kuvveti uygulandığında etki – tepki prensibine göre yayda uygulanan kuvvete zıt yönde ve eşit büyüklükte itme ve çekme kuvveti uygular. Yayları sıkıştırmak veya germek için uygulanan kuvvet arttırıldığında yayda oluşan itme veya çekme kuvveti ile yayların sıkışma veya gerilme miktarları da artar. Bu nedenle yayları sıkıştırmak veya germek için uygulanan kuvvet ile sıkışma veya gerilme miktarı doğru orantılıdır. (Yayın sıkıştırılması veya gerilmesi için uygulanan kuvvetler ortadan kalktığında yayların eski hallerine dönme hızları artar). a) Germe ve İtme Kuvveti : Yayları germek için kuvvet uygulandığında etki – tepki prensibine göre gerilen yay esneklik özelliğinden dolayı eski haline geri dönebilmek için itme kuvveti uygular. Yayları germek için uygulanan kuvvet arttırıldığında yayda oluşan itme kuvveti de artar. 1. Durumda: • G ağırlığındaki cisim yayın ucuna asıldığında yay x kadar uzar ve çekme kuvveti (geri çağırıcı kuvvet) F olur. 2. Durumda: • 2G ağırlığındaki cisim yayın ucuna asıldığında yay 2x kadar uzar ve çekme kuvveti (geri çağırıcı kuvvet) 2F olur.  b) Sıkıştırma ve Çekme Kuvveti : Yayları sıkıştırmak için kuvvet uygulandığında etki – tepki prensibine göre sıkışan yay esneklik özelliğinden dolayı eski haline geri dönebilmek için çekme kuvveti uygular. Yayları sıkıştırmak için uygulanan kuvvet arttırıldığında yayda oluşan çekme kuvveti de artar. 1. Durumda: • Yaya F kadar sıkıştırma kuvveti uygulandığında x kadar sıkışır ve itme kuvveti F ı olur. 2. Durumda: • Yaya 2F kadar sıkıştırma kuvveti uygulandığında 2x kadar sıkışır ve itme kuvveti 2Fı olur.  3. Etkinlik : Aile Eğlence Parkında (Çalışma Kitabı – 43) Amaç : Ders kitabının 68. sayfasındaki konu girişindeki metinden ve fotoğraftan faydalanılarak bilimsel bir hikaye yazılmasının sağlanması. Yapılacaklar : • Verilen resim ve etkinlikte istenen konu ile ilgili olarak bilimsel bir hikaye yazılması sağlanır. 1. Etkinlik : Yaylarla Oynayalım (Ders Kitabı – 69) Amaç : Yayların sıkışma ve gerilme durumlarına ait gözlemler yapılabilmesinin sağlanması. Yapılacaklar : • Bir dizi sarmal yaya dağıtılır. Yaylar, gerilme, sıkışma ve bükülme özelliği göstermelidir. • Yaylara itme ve çekme kuvveti uygulanır. • Hangi yaya itme, hangi yaya çekme kuvveti uygulandığı gözlenir. • Kuvvet uygulanan yayların özellikleri, kalınlık–incelik ve sarım sıklığı bakımından incelenir. • Yayların sıkışma ve gerilme durumuna ait gözlemler sınıfla paylaşılır. • Sonuca Varalım Kısmında; – Yayları germek için dışarı doğru, yayları sıkıştırmak için içeri doğru kuvvet uygulanır. – Yaylar eski hallerine geri dönerler. – Kuvvet uygulanan yaylar, kuvvetin etkisine zıt yönde tepki verir 4. Etkinlik : Esnek Cisimler (Çalışma Kitabı – 43) Amaç : Yaylarla oynayalım etkinliğinde öğrenilen bilgilerin pekiştirilmesinin sağlanması. Yapılacaklar : • Yayı sıkıştıran ve geren kuvvete, yayın eşit büyüklükte ve zıt yönde kuvvet uygulandığı gözlenir ve kuvvetler şekil üzerinde gösterilir. 2. Etkinlik : Yay Yapalım (Ders Kitabı – 70) Amaç : Farklı cins ve kalınlıktaki tellerin kullanılarak kendi yaylarını yapmalarını ve bunlara küçük kuvvetler uygulayarak esneklik özelliklerini fark etmelerini sağlamak. Yapılacaklar : • 40 cm uzunluğunda farklı kalınlıkta demir, bakır ve nikel–krom tel kullanılır. • Teller, 30–40 cm uzunluğundaki silindir şekilli çubuğa aynı sıklıkta sarılır. • Hem kalın hem de ince demir ve bakır tellerden yapılan yaylara parmaklarla farklı büyüklükte kuvvetler uygulanır ve bu yayların özellikleri gözlenir. • Yapılan yaylara büyük kuvvetler uygulanarak esneklik özelliğini kaybetmesi gözlenir. • Sonuca Varalım Kısmında; – Tellerin kalınlığı arttıkça esnekliği azalır. Yani daha büyük kuvvetle şekil değiştirir. Cinsi değişince de esnekliği değişir. – Yayların esnekliği bozulur ve eski hallerine geri dönemezler. 5. Etkinlik : Ağırlık – Uzama Grafiğini Çiziyorum (Çalışma Kitabı – 44) Amaç : Yaya uygulanan kuvvetin artması ile birlikte yayın da aynı oranda uzadığının keşfedilmesinin sağlanması. Yapılacaklar : • Her 1 N’luk kuvvetle 1 cm uzayan yay için ağırlık (kuvvet) – uzama miktarı arasındaki grafik çizilir ve ağırlıkla uzama miktarının doğru orantılı olduğu gözlenir. 6- Kuvvetin ( veya Ağırlığın) Ölçülmesi (Dinamometre ve Özellikleri) : Dünya’nın, üzerinde bulunan cisimlere uyguladığı kütle çekim kuvvetine yer çekimi kuvveti denir. Dünya’nın, üzerinde bulunan bir cisme uyguladığı yer çekimi kuvvetinin büyüklüğüne ağırlık denir. Ağırlık ile gösterilir. Ağırlıkta bir kuvvettir. Kuvveti (ağırlığı) ölçmek için kullanılan araçlara dinamometre (yaylı el kantarı) denir. Dinamometreler cisimlerin esneklik özelliğinden faydalanılarak yapılmıştır. Dinamometreler, kuvvetin esnek cisimler üzerindeki şekil değiştirme etkisi kullanılarak yapılmıştır. Dinamometredeki esnek cismin (yayın) uygulanan kuvvet sayesinde uzaması (şekil değiştirmesi) ile kuvvet ölçülebilir. Esnek cisim ne kadar fazla şekil değiştiriyorsa (yay ne kadar uzuyorsa) cisme uygulanan kuvvette o kadar büyük olur. Dinamometrelerin ölçebileceği kuvvetlerin büyüklükleri farklı olabilir. Her dinamometre ancak belirli büyüklükteki kuvvetleri ölçebilir. Dinamometrenin ölçebileceğinden daha büyük kuvvet ölçülürse dinamometredeki yayın esnekliği kaybolur ve dinamometre bozulur. Dinamometrelerde kullanılan yayın inceliği veya kalınlığı (yay sabiti), dinamometrenin ölçebileceği ağırlık miktarını değiştirir. Bu nedenle dinamometre hangi amaçla kullanılacaksa, o amaca uygun şekilde tasarlanır ve dinamometrede de o amaca uyun kalınlıkta ve sertlikte yay kullanılır. • Kütlesi büyük olan cisimlerin ağırlıklarını ölçmek için yapılan dinamometrelerde kalın ve sert (yay sabiti büyük olan) yaylar kullanılır. • Kütlesi küçük olan cisimlerin ağırlıklarını ölçmek için yapılan dinamometrelerde ince ve yumuşak (yay sabiti küçük olan) yaylar kullanılır. Bu dinamometreler daha hassas ölçüm yapabilir. Dinamometreler cisimlerin ağırlığını ölçer. Fakat günlük hayatta kullanılan dinamometreler, kütle ölçmek için derecelendirilmişlerdir. (Dinamometre ağırlıkla birlikte yaklaşık olarak bir cismin kütlesini de ölçer). 6. Etkinlik : Esnekliği Keşfediyorum (Çalışma Kitabı – 44) Amaç : Etkinlikte verilen fotoğraflardaki yayların hangi amaçla kullanıldığının belirlenmesini sağlamak. Yapılacaklar : • Verilen fotoğraflardaki yayların ve esnek cisimlerin hangi amaçla kullanıldığı fotoğrafların altlarına yazılır. 3. Etkinlik : Bir Dinamometre Tasarlayalım (Ders Kitabı – 72) Amaç : Paket lastiği ve ince bir yay kullanılarak dinamometre yapılmasının sağlanması. Yapılacaklar : • Lastik veya yay duvara sabitlenir. • Dinamometre ölçeği olarak kullanılacak kağıt şerit dinamometrenin yanına asılır. • Birim kütleler asılarak dinamometrenin bölmeleri oluşturulur. • Asılan ağırlığın arttıkça dinamometredeki yaydaki uzama miktarının arttığı gözlenir. • Dinamometreye farklı cisimler asılarak ağırlık–uzama grafiği çizilir. • Sonuca Varalım Kısmında; – Ağırlık ve uzama miktarı doğru orantılıdır. – 0,25 kg. 7. Etkinlik : Dinamometreme Hangi Yayı Seçmeliyim? (Çalışma Kitabı – 45) Amaç : Kuvvet–uzama grafiğini okuma ve yorumlama becerisinin kazandırılmasının sağlanması. Yapılacaklar : • Grafiğe göre sorular cevaplandırılır. • a’da; 1 numaralı yay daha kolay uzar. • b’de; 1 numaralı yaydaki ölçüm sonuçlarında sapmalar olduğu için onu kontrol etmelidir. • c’de; Ağırlıkla uzama doğru orantılı olduğu için. • d’de; 1. yay 40 mm, 2. yay 20 mm uzar. 7- Ağırlık : Bir cisme etki eden yer çekimi kuvvetinin büyüklüğüne ağırlık denir. Ağırlık ile gösterilir ve vektörel büyüklüktür. Ağırlık daima yerin merkezine (aşağı) doğru gösterilir. Ağırlık ayırt edici özellik değildir. Bir cismin ağırlığı cismin bulunduğu yere göre değişir. Cisim yerin merkezine yaklaştıkça (g arttığı içi) ağırlık artar, cisim yerin merkezinden uzaklaştıkça (g azaldığı için) ağırlık azalır. Dünya, kutuplardan basık olduğu için Dünya’nın kutuplardaki yarıçapı, ekvatordaki yarıçapından küçüktür. Bu nedenle bir cismin kutuplardaki ağırlığı, ekvatordaki ağırlığından daha büyük olur. (Yerin merkezine daha fazla yaklaşıldığı için). Bir cismin Dünya’daki ağırlığı, Ay’daki ağırlığının yaklaşık 6 katıdır. Bir cismin ağırlığının değişmesini yer çekim ivmesi sağlar. Bir cisme etki eden yer çekimi kuvvetinin ölçüsüne yer çekim ivmesi denir. Yer çekim ivmesi ile gösterilir ve yer çekim ivmesi vektörel büyüklüktür. Yer çekim ivmesi yerin merkezine yaklaşıldıkça artar, yerin merkezinden uzaklaşıldıkça da azalır. Ağırlık dinamometre veya yaylı el kantarı ile ölçülür. Ağırlık = Kütle . Yer Çekim İvmesi
G= m . g • Yer çekim ivmesinin değeri; = 9,8 N/kg = 980 dyn/gr alınır. ÖRNEKLER : 1- Şekildeki özdeş dinamometreler dengededir. Buna göre G ağırlığı kaç N’dur?  • 1. dinamometrede 3 bölme 15 N’ a karşılık geliyor. Bu nedenle her bölme 5 N’ a karşılık gelir. • 2. dinamometrede G ağırlığı 4 bölmeye karşılık geldiği için; G = 5 . 4 = 20 N 2- Şekildeki dinamometrelerin içindeki çubuklar 10 eşit parçaya ayrılarak bölmelendirilmiştir. A’ daki dinamometre en fazla 100 N’ luk, B ‘deki dinamometre en fazla 150 N’ luk, C’ deki dinamometre en fazla 200 N’ luk kuvveti ölçebiliyor. Buna göre;  a) Dinamometrelerin cisimlere uyguladığı kuvvetleri bulun. b) 10 N’ luk kuvveti ölçmek için hangi dinamometre daha uygundur? a) A Dinamometresi : 10 bölme 100 N ise her bölme 10 N’ a karşılık gelir. Cisme uygulanan kuvvet = 4 . 10 = 40 N B Dinamometresi : 10 bölme 150 N ise her bölme 15 N’ a karşılık gelir. Cisme uygulanan kuvvet = 3 . 15 = 45 N C Dinamometresi : 10 bölme 200 N ise her bölme 20 N’ a karşılık gelir. Cisme uygulanan kuvvet = 2 . 20 = 40 N b) 10 N’ luk kuvveti ölçmek için A dinamometresi daha uygundur. Çünkü diğer dinamometrelerin her bölmesi 10 N’ dan daha büyük değer ölçer. 3- Bir yay 10 N’luk kuvvet uygulandığında yay 5 cm uzuyorsa yayın yay sabiti nedir? F = 10 N x = 5 cm k = ? N/cm • F = k . x ---> 10 = k . 5 ---> k = 2 N/cm 4- Yay sabiti 5 N/mm olan bir yayın 1 cm uzaması için yaya kaç N’luk kuvvet uygulanması gerekir? x = 1 cm = 10 mm k = 5 N/mm F = 10 N • F = k . x F = 5 . 10 ---> F = 50 N 5- Kütlesi 2 kg olan cismin ağırlığı Kaç N’ dur? (g = 10 N/kg) m = 2 kg • G = m . g = 2 . 10 ---> G = 20 N g = 10 N/kg G = ? N 6- Kütlesi 700 gr olan cismin ağırlığı kaç N ve Kaç dyn’ dir? (g = 10 N/kg) m = 700 gr = 0,7 kg • G = m . g = 0,7 . 10 ---> G = 7 N g = 10 N/kg G = ? N • G = 7 N = 7.105 dyn 7- Kütlesi 25 gr olan cismin ağırlığı kaç dyn ve kaç N’ dur? (g = 1000 dyn/gr) m = 25 gr • G = m . g = 25 . 1000 G = 25000 dyn g = 1000 dyn/gr G = ? N • G = 25000 dyn = 25000 . 10–5 N = 0,25 N 8- Şekildeki grafikte yayların ucuna asılan ağırlıklar ile yaylardaki uzama miktarları arasındaki ilişki gösterilmiştir. Buna göre; a) Hangi yay daha hassas ölçüm yapar? b) 1. yaya 40 N’luk kuvvet uygulanırsa yaydaki uzama miktarı kaç cm olur? c) 2. yaya 40 N’luk kuvvet uygulanırsa yaydaki uzama miktarı kaç cm olur?  a) Yay sabiti küçük olan yay daha hassastır. 1. Yay için; F = k1 . x ---> 16 = k1 . 4 ---> k1 = 4 1. Yay için; F = k2 . x ---> 8 = k2 . 8 ---> k2 = 1 k2 < k1 olduğu için 2. yay daha hassastır. b) F = k1 . x ---> 40 = 4 . x ---> x = 10 cm c) F = k2 . x 40 = 1 . x x = 40 cm 9- 20 N kaç dyn, kaç gr-f ve kaç kg-f tir? • 1 N = 1.105 dyn ise ; 20 N = 20 . 105 = 2.106 dyn • 1 N = kg-f ise ; 20 N = kg-f • 1 kg-f = 1000 gr-f ise ; kg-f = gr-f Hazırlayan:KAYSERİ MİTHATPAŞA İLKÖĞRETİM OKULU FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRETMENİ MURAT ÜSTÜNDAĞ (http://www.fenokulu.net/portal/Sayfa.php?Git=KonuKategorileri&Sayfa=KonuBaslikListesi&baslikid=35&KonuID=153) |
Soru ve Cevaplar İle Yayları Tanıyalım |
| 1.Esnek madde nedir? Üzerine uygulanan kuvvet ortadan kaldırıldığında tekrar eski haline dönen maddelere esnek madde denir. Örneğin yay,lastik top v.b 2.Yaylar hakkında bilgi verin. Yay esnek bir maddedir. Gererek ya da sıkıştırarak şekillerini değiştirebiliriz. Bu etkileri üzerlerine kuvvet uygulayarak yaparız. 3.Bir yaya belli bir ağırlığa sahip bir cisim asıldığında ne olur? Tabi ki yay cismin ağırlık kuvvetinin etkisiyle aşağıya doğru uzar. Yaydaki uzama miktarı yaya asılan ağırlıkla doğru orantılıdır. Ağırlık kuvveti arttıkça yayın uzama miktarı da artar. 4.Bir cismin ağırlığı ne ile ölçülür? Yayların esneklik özelliğinden yararlanılarak yapılmış dinamometreler sayesinde ağırlık ölçülür. Dinamometrenin diğer adı yaylı kantardır. 5.Bir yay esneklik özelliğini kaybedebilir mi? Evet. Yaya gereğinden fazla kuvvet uygulanırsa yay esnekliği kaybeder ve eski haline dönemez. 6.kuvvetin birimi nedir? Newton(nıvtın) dur. 7.Ağırlığın birimi nedir? Ağırlıkta bir kuvvet olduğundan,ağırlığın birimi de newtondur. 8.Kütlesi 1000 gr olan bir cismin ağırlığı kaç newtondur? 10 N dur. 9.Günlük hayattaki iş kavramıyla fen bilimlerindeki iş kavramı aynı şey midir? Hayır. 10.Fen bilimleri anlamında iş tanımı nedir? Bir kuvvet,bir cismi uygulandığı yönde hareket ettirebiliyorsa iş yapılmış demektir. Örneğin sıramıza bir kuvvet uygulayıp onu sürükleyebilir bu sayede iş yapmış oluruz. 11.İşin formülü nedir? İş=cisme uygulanan kuvvet.kuvvet doğrultusunda alınan yol 12.İşin birimi nedir? Kuvvet birimi Newton,yol birimi metre olarak alınırsa Newton.metre=Joule olarak bulunur. 13.Enerji nedir? İş yapabilme yeteneğine enerji denir. 14.Kinetik enerji nedir? Hareket enerjisi de denilebilir. Bir cismin kinetik enerjisinin olup olmadığını anlamak çok kolaydır. Eğer cisim hareket ediyorsa o cismin kinetik enerjisi vardır demektir. Cisim duruyorsa kinetik enerjisi sıfırdır. 15.Kinetik enerji nelere bağlıdır? İki faktöre bağlıdır. Cismin sürati ve kütlesi. Cismin sürati veya kütlesi artarsa kinetik enerjisi de artar. 16.Potansiyel enerji nedir? Cisimlerin konumlarından dolayı sahip oldukları enerji çeşididir. 17.Potansiyel enerji çeşitleri nelerdir? Çekim potansiyel enerjisi ve esneklik potansiyel enerjisi olmak üzere. 18.Çekim potansiyel enerjisi nedir? Cisimlerin yerden yüksekliklerinden dolayı sahip oldukları enerji çeşididir. Örneğin çatıda duran kiremit yerden belli bir yüksekliğe sahiptir. Bu yüzden çekim potansiyel enerjisine sahiptir. 19.Esneklik potansiyel enerjisi nedir? Esnek cisimlerin sıkışması ve gerilmesi sonucunda sahip oldukları enerjiye esneklik potansiyel denir. Örneğin gerilmiş bir yay esneklik potansiyel enerjine sahiptir. 20.Potansiyel ve kinetik enerjiden başka hangi enerji türleri vardır? Elektrik enerjisi,ses enerjisi,ısı enerjisi,ışık enerjisi,rüzgar enerjisi vb 21.Enerji türleri birbirine dönüşebilir mi? Evet dönüşebilir. Örneğin elektrik enerjisi ampullerde ısı ve ışık enerjisine dönüşür. Yine çatıdan düşen bir kiremidin potansiyel enerjisi kinetik enerjiye dönüşür. Hazırlayan: Göksel İris (http://www.fenokulu.net/portal/Sayfa.php?Git=KonuKategorileri&Sayfa=KonuBaslikListesi&baslikid=35&KonuID=1115) |
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder